Po zakończeniu niedawnych wyborów samorządowych w 2024 roku, które przyciągnęły wzmożoną uwagę publiczną, analizujemy wynagrodzenia nowo wybranych włodarzy i radnych. Te wybory dały początek nowej kadencji w samorządach lokalnych w całej Polsce, gdzie wybrano 1464 wójtów, 906 burmistrzów, 107 prezydentów miast oraz 46 558 radnych, z czego 39 416 do rad gmin, miast i miejskich, 6170 do rad powiatów, 552 do sejmików wojewódzkich, a 420 do rad dzielnic Warszawy.
Struktura wynagrodzeń samorządowców
Wynagrodzenia włodarzy są szczegółowo regulowane przez przepisy prawne. Ustalane są one przez lokalne rady, które muszą kierować się ustawą o samorządzie gminnym, ustawą o pracownikach samorządowych, ustawą o wynagrodzeniu osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe oraz rozporządzeniem Rady Ministrów w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych. Wynagrodzenia włodarzy miast mogą wahać się od 16 033,20 do 20 041,50 zł brutto miesięcznie, zależnie od tzw. kwoty bazowej, która w roku 2024 wynosi 1789,42 zł. Kwota ta może być corocznie zmieniana, zależnie od uchwał rządowych.
Włodarzom przysługuje również dodatek specjalny w kwocie wynoszącej 30% łącznie wynagrodzenia zasadniczego i dodatku funkcyjnego. Mogą również otrzymać dodatek stażowy, który w najlepszym przypadku może wynieść 20% wynagrodzenia zasadniczego, ale ten dodatek nie jest wliczany do maksymalnego wynagrodzenia.
Radni podejmując decyzje o wysokości ich pensji muszą bazować na tych czterech dokumentach:
– ustawie o samorządzie gminnym,
– ustawie o pracownikach samorządowych,
– ustawie o wynagrodzeniu osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe oraz niektórych innych ustaw;
– rozporządzeniu Rady Ministrów w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych.
Diety radnych
Radni, w przeciwieństwie do włodarzy, nie otrzymują pensji, ale dietę. Wysokość tej diety jest uzależniona od liczby mieszkańców danej jednostki administracyjnej i jest regulowana przez lokalne ustawodawstwo z ograniczeniami narzuconymi przez prawo państwowe. Dieta radnego w gminie z populacją powyżej 100 tys. mieszkańców może wynosić maksymalnie 4294,61 zł miesięcznie. W mniejszych gminach procent ten maleje – dla gmin z populacją między 15 a 100 tys. mieszkańców wynosi 75% tej kwoty, czyli 3220,96 zł, a dla gmin poniżej 15 tys. mieszkańców – 50% maksymalnej diety, czyli 2147,31 zł. Radni powiatowi i sejmikowi również mają określone maksymalne stawki, zależne od wielkości powiatu.
W przypadku gminy liczącej:
– powyżej 100 tys. mieszkańców – maksymalna dopuszczalna stawka diety w 2024 r. wynosi 4294,61 zł;
– między 15 do 100 tys. mieszkańców – nie więcej niż 75 proc. kwoty 4294,61 zł, czyli w tym roku 3220,96 zł;
– poniżej 15 tys. mieszkańców – nie więcej niż 50 proc. maksymalnej diety, czyli w 2024 r. 2147,31 zł.
Dodatkowe zarobki samorządowców
Mimo istniejących obostrzeń, niektórzy samorządowcy dorabiają na różnych stanowiskach. Na przykład prezydent Warszawy Rafał Trzaskowski w 2022 roku zarobił łącznie 342 tys. zł, co obejmuje jego wynagrodzenie jako prezydenta miasta oraz dochody z innych źródeł, takich jak prawa autorskie, wykłady czy działalność artystyczna. Warto zauważyć, że samorządowcy nie mogą zasiadać w radach nadzorczych spółek komunalnych z ich miejscowości, ale mogą zajmować podobne stanowiska w spółkach z innych miast, co bywa praktykowane jako sposób na obejście przepisów.
W przypadku radnych powiatowych również obowiązują trzy progi wysokości diet:
– powiat powyżej 120 tys. mieszkańców – maksymalna dopuszczalna prawem, czyli w 2024 r. 4294,61 zł;
– powiat między 60 i 120 tys. mieszkańców – nie więcej niż 85 proc. maksymalnej, czyli w tym roku 3650,42 zł;
– powiat do 60 tys. mieszkańców – nie więcej niż 70 proc. maksymalnej, tj. dieta w roku bieżącym w wysokości do 3006,23 zł.
Przykłady z praktyki
Jarosław Marszałek, wiceprezydent Częstochowy od 2021 roku, jest członkiem rady nadzorczej Zabrzańskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji, a Małgorzata Mańka-Szulik, prezydent Zabrza, pełni funkcję wiceprzewodniczącej rady nadzorczej „Wodociągów Częstochowskich”. Te przykłady pokazują, jak samorządowcy znajdują sposoby na dodatkowe zarobki mimo istniejących regulacji prawnych.
Wyzwania i przyszłość
Wyzwaniem pozostaje zapewnienie transparentności i uczciwości w zarządzaniu finansami publicznymi. Ustalanie wynagrodzeń i diet musi być zgodne z prawem, ale również odpowiadać na potrzeby społeczne i oczekiwania wyborców. Sprawa wynagrodzeń samorządowców jest szczególnie istotna w kontekście odpowiedzialności za zarządzanie lokalnymi budżetami i realizację projektów społecznych i infrastrukturalnych, które bezpośrednio wpływają na życie mieszkańców.
Podsumowując, system wynagradzania samorządowców w Polsce jest skomplikowany i różnorodny, zależny od wielu czynników lokalnych i państwowych. Jak pokazuje praktyka, samorządowcy mają możliwości zarobkowania także poza systemem wynagrodzeń samorządowych, co jest tematem ciągłej debaty publicznej i analizy prawnej.
