31 marca Rada Miejska w Karczewie w drodze uchwały nadała status pomnika przyrody zjawiskowym drzewom znajdującym się na terenie parku otaczającego Muzeum Wnętrz w Otwocku Wielkim. Wśród gatunków tych dziewięciu cudów natury znalazły się: dąb szypułkowy, kasztanowiec, jesion wyniosły i lipa drobnolistna, a najstarsze z nich ma około… 400 lat!
Temat został zainicjowany przez członków Karczewskiej Grupy Sympatyków Drzew (KGSD) podczas przypadkowej rozmowy z p.Anną Feliks, kustosz Muzeum Wnętrz w Otwocku Wielkim. Grupa ta od dawna rozważała nadanie statusu pomników przyrody drzewom rosnącym na terenie parku, zdając sobie sprawę, że znajdują się tam drzewa spełniające kryteria pod względem obwodu, wieku oraz wyjątkowości.
– W przypadku chęci zgłoszenia drzewa do statusu pomnika przyrody należy wypełnić specjalny wniosek , podając w nim m.in. obwód drzewa mierzony na wysokości 130cm, wysokość, lokalizację oraz uzasadnić, dlaczego takie drzewo powinno zostać pomnikiem przyrody. Wniosek taki składa się do Urzędu Miasta i w przypadku jego akceptacji Rada Miasta ustanawia takie drzewo pomnikiem przyrody. Na początku wniosek wysyłany jest do Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska i jest tam sprawdzany pod kątem poprawności. Gdy nie ma zastrzeżeń , wniosek procedowany jest przez Radę Miejską i następuje nadanie tytułu pomnika przyrody – powiedziała Portalowi Otwockiemu Karczewska Grupa Sympatyków Drzew.
Pomniki przyrody na terenie rezydencji w Otwocku Wielkim postaciami opisane
Teren, na którym dziś wznosi się pałac, zawsze przyciągał uwagę malowniczym widokiem bujnej puszczy wznoszącej się nad wodami odnogi Wisły. Zapewne to także strategicznie dobre położenie tego terenu, na wzgórku odciętym wodą od lądu (na przełomie XVII i XVIII wieku zamieniony w wyspę), zadecydowało o wyborze miejsca do budowy i ulokowania się tu. Nie jest na razie wiadome, czy uroczysko Rokola, bo tak określano je od wieków, nazwę swą wywodzi tylko od urokliwego zakątka lasu i bywa łączone z romantyczną legendą o Oli, która nad brzegiem jeziora czekała na swego rycerza Rocha. Czy też nazwa ta miała głównie funkcję orientacyjną i wskazywała podziały własnościowe w puszczy.
Łęgi
Podejrzewa się, że w tym miejscu właśnie, na łasze wiślanej, w latach 60. XVII wieku Franciszek Jan Bieliński zlecił wzniesienie pierwszego murowanego budynku o funkcji obronnej. Ziemie te w dwóch częściach nabył w 1664 roku od rodziny Karczewskich i Bielawskich zamieszkałych w Karczewie. Kasztel, który wówczas zbudowano, już pod koniec tego wieku, Kazimierz Ludwik Bieliński, syn Franciszka Jana zdecydował się przebudować w letnią rezydencję po ślubie z Marią Ludwiką z Morsztynów. Projektodawcą tego nowego i wspaniałego założenia pałacowego wraz z ogrodem na wyspie mógł być prawdopodobnie Tylman z Gammeren, popularny architekt doby baroku, holenderskiego pochodzenia, zamieszkały w Polsce. Nawet obecnie główny korpus pałacu ma cechy architektury charakterystyczne cechy tylmanowskich projektów.
Imiona nawiązujące do postaci związanych z Pałacem, wybrała dla starodrzewów kustosz Muzeum Wnętrz w Otwocku Wielkim, p. Anna Feliks.
1. KAZIMIERZ – Kazimierz Ludwik Bieliński (ok. 1650 – 1713). Rodzaj drzewa: Dąb szypułkowy ; Średnica na wysokości 130 cm: 620 cm; Wysokość: 26 m; Wiek około: 400 lat; Dostępność: Średnio dostępny; dostępność uzależniona od aury, w okresach mokrych niedostępny.
2. TYLMAN – Tylman z Gammeren (1632 – 1706). Rodzaj drzewa: Dąb szypułkowy; Średnica na wysokości 130 cm: 505 cm; Wysokość: 22 m; Wiek około: 350 lat.
Dostępność: Trudnodostępny; drzewo rośnie na łęgach, niemal w centrum terenu między parkingiem, a płotem, przy jednym z kanałów, w terenie zakrzaczonym, przy dużej podmokłej polanie.
Na wyspie
Rozbudowę letniej rezydencji w rodzinną siedzibę zawdzięczamy zaś Franciszkowi, kolejnemu z Bielińskich, synowi Kazimierza Ludwika, który odziedziczył majątek po śmierci ojca w 1713 roku, ale faktycznie zaczął się nim zajmować w latach 30. XVIII wieku. Zaprojektowanie rozbudowy rezydencji powierzył Franciszek swemu długoletniemu współpracownikowi w Warszawie Jakubowi Fontanie (1710 – 1774), modnemu architektowi doby rokoka i klasycyzmu włoskiego pochodzenia, autorowi wielu budynków kościelnych, przebudów pałaców w Polsce.
Obiekt rozbudowany został o oficyny: wschodnią z łaźnią i zachodnią z kuchnią, którą z pałacem połączył łącznik, u dołu otwarty arkadowy prowadzący do ogrodu (podobny do współczesnego), zabudowany na pierwszym piętrze, by potrawy trafiały ciepłe na pański stół. Franciszek zmarł bezpotomnie w 1766 roku, a majątek pozostawił swoim bratankom Piotrowi i Franciszkowi Onufremu, synom jego brata Michała.
Nie jest wiadome, czy Franciszek Onufry, który zarządzał pałacem rzeczywiście urządził tu galerię rzeźb antycznych po przyjeździe z wyprawy do Włoch w latach 90. XVIII wieku, niemniej takie miał plany, które zawarł w Pamiętnikach z podróży. Wystawny tryb życia, ale i klęski nieurodzaju oraz powstanie kościuszkowskie, którego był generałem, a żywność dla powstańców dostarczał z Otwocka, spowodowały, że zadłużony majątek sprzedał.
Pałac na początku XIX wieku kilkakrotnie służył jako miejsce stacjonowania wojsk powstańczych, a następnie napoleońskich przechodzących z Warszawy na wschód, co zapewne przyczyniło się do pierwszych zniszczeń. Nie ma pewności, czy w XIX wieku był zamieszkały. Już w latach 80. określany był jako romantyczna ruina i był celem wielu wycieczek krajoznawczych. Taki obraz pałacu utrwaliły liczne zdjęcia wykonane także w dwudziestoleciu międzywojennym.
Krótko przed druga wojną światową, mając na uwadze znamienitą historię rezydencji oraz cenną architekturę barokową Zbigniew Rewski, historyk sztuki i konserwator zabytków podjął pierwsze badania historyczne. To on przedstawił nowe spojrzenie na historię budowy i rozbudowy rezydencji od kasztelu, przez willę po pałac. Zaś Czesław Olszewski, wybitny warszawski fotograf, rozpoczął zaś w prasie kampanię nad przywróceniem pałacu społeczeństwu. Zaproponował by po remoncie w pałacu, posiadającym wspaniałe wnętrza i odpowiednią salę koncertową – stworzyć centrum muzyczne. Otworzenie Pałacu Muzyki miały poprzedzić inwentaryzacje, projekty i konserwacja. Zamiary obu przerwał wybuch 2 wojny światowej.
3. FRANCISZEK – Franciszek II Bieliński (1683 – 1766).
Rodzaj drzewa: Dąb szypułkowy; Średnica na wysokości 130 cm: 397 cm; Wysokość: 28 m; Wiek około: 300 lat; Dostępność: Dostępny, cypel południowy wyspy.
4. CZESŁAW, ZBIGNIEW, JAN – 1 pomnik przyrody złożony z grupy trzech dębów szypułkowych. Historycy sztuki zasłużeni dla pałacu.
Czesław Olszewski (1894 – 1969), wybitny fotograf warszawski, pierwszy w 1936 proponował przeznaczyć zaniedbany pałac na cele społeczne.
Zbigniew Rewski – (1905 – 1989), historyk i historyk sztuki, konserwator zabytków; jako pierwszy zaczął badać i analizować architekturę pałacu w 1938 r.
Jan Witkiewicz, ps. Koszczyc (1881 – 1958), był kierownikiem odbudowy pałacu po 2 wojnie światowej.
Średnica na wysokości 130 cm: 1. prawy V-kształtny 480 cm; 2. środkowy 365 cm; 3. lewy 300 cm; Wysokość: Środkowy 29 m. Wiek około: 250 lat; Dostępność: Dostępne, stoją przy alei kanału zachodniego przy skrzyżowaniu z aleją centralną.
5. ONUFRY – Franciszek Onufry Jan Bieliński (1745 – 1809).
Rodzaj drzewa: Kasztanowiec; Średnica na wysokości 130 cm: 335 cm; Wysokość: 18 metrów; Wiek około: 200 lat; Dostępność: Dostępny, stoi na terenie dostępnym dla zwiedzających na trawniku wschodnim miedzy wieżą, a oficyną.
Folwark
Funkcjonowanie rezydencji w dużej mierze zależne było od założenia gospodarczego na folwarku, który zaprojektowany został przez Jakuba Fontanę już na początku rozbudowy rezydencji w latach 30. XVIII wieku. Wytyczenie osi widokowej północ – południe oraz zbudowanie mostu drewnianego połączyło wyspę pałacową z folwarkiem i ułatwiło komunikację. Powstały wówczas liczne budynki gospodarcze o rożnym przeznaczeniu, umożliwiającym samowystarczalne prowadzenie rezydencji.
Po 250 latach i licznych zmianach w ich wyglądzie zewnętrznym, ale i wewnętrznym dostrzega się ich piękno. Po sprzedaży majątku przez Bielińskich w 1805 roku Wojciechowi Sulimirskiemu, sędziemu grodzkiemu, dobra dzierżawiono. Pierwsza rodziną, która osiadła na folwarku byli Józef Szymanowski i Maria z Wołowskich. Żona dzierżawcy miała wielki talent muzyczny, była pierwszą zawodową polską pianistką, ale też kompozytorką pieśni, tańców, kompozycji na fortepian do utworów literackich.
W 1826 majątek zakupił Jan Jerzy Kurtz, którego syn Zygmunt był nie tylko miłośnikiem przyrody, eksperymentatorem, ale i biznesmenem. Na terenie folwarku założył w końcu lat 70. XIX wieku sad pomologiczny, złożony z kilkudziesięciu tysięcy różnych gatunków jabłoni, śliw i grusz. Miał być to sposób na utrzymanie dóbr przy rodzinie Kurtzów po uwłaszczeniu chłopów. Obok dworu powstał też park krajobrazowy, którego relikty są dotąd widoczne.
Po drugiej wojnie światowej, kiedy zajęto się odbudową pałacu i porządkowaniem terenu, do pomocy w ocenie i analizie zabytkowej zieleni oraz przygotowaniu harmonogramu jej odtwarzania i pielęgnacji poproszono Gerarda Ciołka, architekta i historyka krajobrazu, wybitnego polskiego badacza krajobrazu. To on przedstawił hipotezę o tym, że za kanałem zachodnim prawdopodobnie zorganizowany był teren do zabaw z teatrem szpalerowym, stawami, stadionem do gonitw.
6. JAKUB – Jakub Fontana (1710 – 1773).
Rodzaj drzewa: Jesion wyniosły; Średnica na wysokości 130 cm: 286 cm; Wysokość: 16 m; Wiek około: 200 lat; Dostępność: Dostępny; Stoi na terenie zamkniętym dla zwiedzających; Teren jest udostępniany rokrocznie w czasie spaceru historycznego po rezydencji we wrześniu.
7. GERARD – Gerard Ciołek (1909 – 1966).
Rodzaj drzewa: Jesion wyniosły; Średnica na wysokości 130 cm: 535 cm; Wysokość: ?; Wiek około: ?; Dostępność: Drzewo obecnie dostępne; rośnie w gąszczu drzew, około 100 m od dworu w kierunku zachodnim, w pobliżu rozstaju alejek na terenie dawnego parku krajobrazowego utworzonego w 4 ćw. XIX wieku przez Z. Kurza.
8. ZYGMUNT – Zygmunt Kurtz (1848 – 1917).
Rodzaj drzewa: Jesion wyniosły; Średnica na wysokości 130 cm: 461 cm; Wysokość: ?; Wiek około: ?; Dostępność: Drzewo obecnie dostępne; rośnie wśród gąszczu drzew za dworem, w pobliżu alejki przy skarpie jeziora; na terenie dawnego parku krajobrazowego utworzonego w 4 ćw XIX wieku przez Z. Kurza.
9. MARIA – Maria zd. Wołoska Szymanowska (1789 – 1831).
Rodzaj drzewa: Lipa drobnolistna; Średnica na wysokości 130 cm: 330 cm; Wysokość: ?; Wiek około: ?; Dostępność: Drzewo dostępne, rośnie naprzeciw dworu, wśród drzew w d. parku krajobrazowym.
Tym zbiorem zasłużonych ludzi, zachowanych elementów i reliktów przyrody, architektury oraz historii, tworzy się niezwykła opowieść o dawnym pałacu, jego otoczeniu i losach, które od ponad trzech wieków splatały się z dziejami tego miejsca…
Zespół pałacowo-parkowy w Otwocku Wielkim, ul. Zamkowa 49.
Godziny otwarcia:
Muzeum
środa – piątek: 10:00 – 16:00
sobota – niedziela: 10:00 – 17:00
Park
wtorek – niedziela: 10:00 – 18:00
Kawiarnia
środa – piątek 10.00 – 16.00
sobota – niedziela 10.00 – 18.00
Foto: Redakcja, Muzeum Wnętrz,
Karczewska Grupa Sympatyków Drzew, Wikipedia,
Kronika – Wspomnienie o Zbigniewie Rewskim
Artykuł został opracowany we współpracy merytorycznej z p. Anną Feliks – kustosz Muzeum Wnętrz w Otwocku Wielkim.
Czytaj także:
Bazarek w stylu świdermajer: umowa na modernizację podpisana
