W sierpniu 1915 roku, po zajęciu Warszawy przez wojska niemieckie, Piłsudski został zmuszony do opuszczenia stolicy. Zatrzymał się w Otwocku, gdzie od 19 sierpnia do 4 września przebywał w pensjonacie Jadwigi Nestorowiczówny przy ówczesnej ul. Otwockiej (obecnie ul. Kościuszki 18). W tym czasie prowadził narady z przedstawicielami środowisk niepodległościowych, m.in. z por. Władysławem Sikorskim, Juliuszem Kaden-Bandrowskim, Wacławem Sieroszewskim i Stanisławem Baczyńskim. Dziś mija 90 rocznica śmierci Marszałka.
13 maja 1924 roku Piłsudski ponownie odwiedził Otwock, tym razem jako Marszałek Polski. Przyjechał z wizytą do ciężko chorego byłego legionisty, por. Wacława Łapczyńskiego. W uznaniu zasług Piłsudskiego, Rada Miasta Otwocka nadała mu w 1928 roku tytuł Honorowego Obywatela Miasta. W 1932 roku w Parku Miejskim odsłonięto jego pomnik, zaprojektowany przez rzeźbiarza Stanisława Szreniawę-Rzeckiego. Pomnik ten został zniszczony w latach 50. XX wieku.
11 listopada 1938 roku, w 20. rocznicę odzyskania niepodległości, mieszkańcy Otwocka odsłonili obelisk upamiętniający pobyt Piłsudskiego w mieście w 1915 roku. Obelisk wykonano z bazaltu, a jego fundatorem była lokalna społeczność. Po II wojnie światowej pomnik zaginął.
12 maja 1935 roku, o godzinie 20:45, w Belwederze zmarł Józef Piłsudski – jeden z ojców polskiej niepodległości, Naczelnik Państwa, twórca Legionów i Marszałek Polski. Jego śmierć była szokiem dla społeczeństwa, a żałoba po nim przybrała bezprecedensowy charakter. Warszawa i cała Polska pogrążyły się w głębokim smutku, a uroczystości pogrzebowe stały się manifestacją narodowej jedności i hołdu dla zmarłego przywódcy.
Dni żałoby w Warszawie
Już 13 i 14 maja ciało Marszałka wystawiono na widok publiczny w Belwederze. Trumna, spoczywająca na katafalku przybranym purpurowym suknem z godłem Rzeczypospolitej, była otoczona sztandarami z powstań listopadowego i styczniowego oraz legionowymi. Obok trumny znajdowała się kryształowa urna z sercem Piłsudskiego, zgodnie z jego wolą przeznaczonym do pochówku w Wilnie.
15 maja trumna została przeniesiona do katedry św. Jana na Starym Mieście. Jak relacjonował Stanisław Cat-Mackiewicz, tłumy warszawiaków ustawiały się w długich kolejkach, niektórzy czekali nawet jedenaście godzin, by oddać ostatni hołd Marszałkowi. W relacjach świadków pojawiały się porównania do żałoby narodowej, jakiej Polska nie znała od czasów rozbiorów.
Kondukt żałobny przez Warszawę
16 maja odbył się uroczysty kondukt żałobny, który przeszedł ulicami Warszawy na Pole Mokotowskie. Trumnę na lawecie ciągniętej przez sześć czarnych koni eskortowały oddziały wojskowe, orkiestry, duchowieństwo oraz przedstawiciele władz państwowych i zagranicznych delegacji. Za lawetą szła najbliższa rodzina Piłsudskiego oraz prezydent Ignacy Mościcki. Na Polu Mokotowskim odbyła się defilada wojskowa, po której trumna została przewieziona na dworzec kolejowy.
Ostatnia droga do Krakowa
17 maja specjalny pociąg żałobny wyruszył z Warszawy do Krakowa. Na trasie przejazdu tysiące ludzi gromadziły się na stacjach i wzdłuż torów, by oddać hołd zmarłemu Marszałkowi. 18 maja odbyły się uroczystości pogrzebowe na Wawelu. Trumna została złożona w krypcie św. Leonarda, a serce Piłsudskiego, zgodnie z jego wolą, pochowano w Wilnie na cmentarzu na Rossie, obok grobu jego matki.
Międzynarodowe reakcje
Śmierć Józefa Piłsudskiego odbiła się szerokim echem na świecie. W wielu krajach odbyły się uroczystości żałobne, m.in. w paryskim kościele garnizonowym św. Ludwika, gdzie 18 maja 1935 roku odprawiono mszę żałobną ku jego czci. W Berlinie, z polecenia Adolfa Hitlera, również odbyła się msza żałobna, co było wyjątkowym gestem, biorąc pod uwagę ówczesne stosunki polityczne.
Dziedzictwo Marszałka
Pogrzeb Józefa Piłsudskiego był nie tylko ceremonią pożegnalną, ale także manifestacją narodowej jedności i hołdu dla jego dokonań. Mimo kontrowersji związanych z jego rządami, w dniach żałoby społeczeństwo polskie zjednoczyło się w poczuciu straty i niepewności co do przyszłości kraju bez swojego przywódcy.
fot: NAC.gov.pl
