18 grudnia to data szczególna dla polskiej nauki i technologii. Właśnie 50 lat temu, o godzinie 0:17, w Narodowym Centrum Badań Jądrowych w Świerku uruchomiono reaktor MARIA, który stał się symbolem polskiego postępu w dziedzinie energetyki jądrowej i badań naukowych. Reaktor, zaprojektowany i wybudowany przez polskich specjalistów, do dziś pozostaje jedynym działającym reaktorem jądrowym w Polsce.
„W dniach 17–18 grudnia przeprowadzono pierwsze doświadczenie krytyczne w reaktorze MARIA. Doświadczenie to zapoczątkowało rozruch fizyczny reaktora. Po wprowadzeniu do rdzenia reaktora 6 sekcji paliwowych, zawierających wysokowzbogacony uran, osiągnięto samopodtrzymującą się reakcję łańcuchową rozszczepienia i zarejestrowano ustalony poziom strumienia neutronów w reaktorze. Nowością, w porównaniu do przeprowadzonych uprzednio doświadczeń krytycznych reaktorów EWA, ANNA, MARYLA, AGATA (przyp. aut. które również zostały zbudowane w Świerku) było zastosowanie przy kontroli załadunku paliwa uranowego maszyny cyfrowej, pracującej w systemie „on-line” sprzężonej z czujnikami reaktora przy pomocy urządzeń typu CAMAC”. *
MARIA, zbudowana z inspiracji radzieckim reaktorem MR, wzbogacona została o nowoczesne wyposażenie, w tym kanały poziome i pionowe, co znacząco zwiększyło jej możliwości badawcze i produkcyjne. Chociaż materiały jądrowe, takie jak paliwo, beryl czy grafit, pochodziły głównie z ZSRR, to projekt i większość konstrukcji realizowały polskie zakłady i fabryki, w tym pracownicy Instytutu Badań Jądrowych (dziś NCBJ). W sumie przy budowie reaktora zaangażowanych było około 2000 osób z 15 przedsiębiorstw, w tym wielu z Warszawy i Górnego Śląska.
Dziś reaktor MARIA nie tylko dostarcza niezbędne izotopy do medycyny, ale także stanowi kluczowy element polskiego i światowego rynku. MARIA jest znaczącym producentem jodu-131, niezbędnego w diagnostyce i leczeniu chorób tarczycy, pokrywając 100% polskiego zapotrzebowania na ten izotop. Co więcej, zaspokaja około 10–20% globalnego zapotrzebowania na molibden-99, który jest kluczowy w diagnostyce i terapii onkologicznej. To oznacza, że praca reaktora w ciągu jednego tygodnia wspiera zdrowie około 100 tys. pacjentów na całym świecie.
Reaktor MARIA produkuje wiele innych radioizotopów, takich jak lutet-177, fosfor-32, samar-153, kobalt-60 i holm-166, które są wykorzystywane w różnych dziedzinach medycyny. Eksportowane pod marką POLATOM, te preparaty trafiają do ponad 80 krajów na całym świecie.
W 2023 roku MARIA została objęta programem modernizacji, którego celem jest wydłużenie okresu jej bezpiecznej eksploatacji co najmniej do 2050 roku. W grudniu 2023 roku Narodowe Centrum Badań Jądrowych otrzymało pozytywną decyzję o przyznaniu środków na utrzymanie aparatury naukowo-badawczej, co pozwala z optymizmem patrzeć w przyszłość.
Reaktor MARIA to nie tylko osiągnięcie technologiczne, ale także symbol polskiej determinacji i innowacji w dziedzinie nauki. 50-letnia historia tego reaktora to historia sukcesów, które przyczyniają się do ratowania życia i wspierania rozwoju medycyny na całym świecie.
* Cytat pochodzi z Rezonans, pismo Instytutu Badań Jądrowych nr 12 (59) grudzień 1974.
Źródło: NCBJ
Czytaj także:
NCBJ: Reaktor “Maria” pomoże w leczeniu nowotworów mózgu
