W dniu 1 października 2024 r. Sejm uchwalił nową ustawę dotyczącą dochodów jednostek samorządu terytorialnego (JST). Za projektem głosowało 231 posłów, przeciwko był tylko jeden, a 184 posłów wstrzymało się od głosu. Ustawa zakłada znaczne zwiększenie wpływów do budżetów lokalnych samorządów. W pierwszym roku jej obowiązywania samorządy mają otrzymać dodatkowe 25 mld zł. Projekt trafi teraz do Senatu, który zdecyduje o jego dalszych losach.
Nowe zasady naliczania dochodów z PIT i CIT
Kluczową zmianą wprowadzoną przez ustawę jest nowy sposób naliczania dochodów samorządów z podatków PIT i CIT. Od tej pory będą one liczone jako procent od dochodów podatników zamieszkałych na terenie danej jednostki samorządu terytorialnego, a nie – jak dotychczas – od podatku należnego po uwzględnieniu ulg i zwolnień. Co więcej, samorządy będą partycypować również w podatku PIT pobieranym ryczałtowo od przychodów ewidencjonowanych.
Według nowego systemu, udział gmin w podatku PIT wyniesie 7%, miast na prawach powiatu – 8,6%, powiatów – 2%, a województw – 0,35%. Natomiast w przypadku podatku CIT, gminy otrzymają 1,6%, miasta na prawach powiatu – 2,2%, powiaty – 1,7%, a województwa – 2,3%.
Może Cię zainteresować:
Zmiany w przyznawaniu rekompensat dla strażaków OSP
Nowy model subwencji
Zamiast dotychczasowych części subwencji ogólnej, ustawa wprowadza pojęcie potrzeb finansowych JST. Nowe przepisy przewidują, że te potrzeby będą finansowane z udziału w dochodach z PIT i CIT. Wyróżniono pięć kluczowych kategorii potrzeb: wyrównawcze, oświatowe, rozwojowe, ekologiczne oraz uzupełniające.
Jeżeli wpływy z PIT i CIT okażą się niewystarczające do pokrycia tych potrzeb, JST będzie mogła liczyć na dodatkową subwencję z budżetu państwa. Dzięki temu mechanizmowi dochody samorządów mają być lepiej dostosowane do ich realnych potrzeb.
Korekta zamożności zamiast „janosikowego”
Nowa ustawa zawiera także mechanizm tzw. korekty zamożności, który ma zastąpić obecnie obowiązujące „janosikowe”. Korekta ta, ze względu na duże zróżnicowanie dochodowe między samorządami, będzie polegała na obniżeniu dochodów z PIT i CIT, ale JST nie będą musiały dokonywać bezpośrednich wpłat do budżetu państwa. To podejście ma zminimalizować nierówności finansowe między bogatszymi i uboższymi regionami.
Poprawki dotyczące rezerw dla wybranych gmin
Podczas wtorkowego posiedzenia posłowie wprowadzili także poprawki do ustawy. Jedna z nich dotyczyła podziału dwóch rezerw, które zostały utworzone w trakcie prac legislacyjnych. Jedna z tych rezerw jest przeznaczona dla gmin, na których terenie znajdują się parki narodowe i inne obszary chronione. Druga natomiast dotyczy gmin uzdrowiskowych, które otrzymają dodatkowe środki w ramach nowego systemu podziału dochodów.
Termin wejścia w życie ustawy
Nowe przepisy mają wejść w życie następnego dnia po ich ogłoszeniu, z wyjątkiem niektórych postanowień, które zaczną obowiązywać od 1 stycznia 2025 r. Jeden z przepisów ustawy wejdzie w życie dopiero 1 stycznia 2026 r., co pozwala na stopniowe wdrażanie nowych regulacji.
Nowa ustawa stanowi istotny krok w reformowaniu systemu finansowania samorządów, dostosowując go do realiów i potrzeb współczesnych JST.
fot: Kancelaria Senatu RP
