W piątek Sejm podjął decyzję o skierowaniu rządowego projektu ustawy dotyczącej dochodów jednostek samorządu terytorialnego (JST) do komisji finansów publicznych oraz komisji samorządu terytorialnego i polityki regionalnej. Projekt ten wprowadza istotne zmiany w sposobie naliczania dochodów samorządów z podatków PIT i CIT, a także zmienia zasady finansowania JST.
Nowy system finansowania samorządów
Minister finansów Andrzej Domański, przedstawiając uzasadnienie projektu, zaznaczył, że obecny system finansowania JST nie zapewnia wystarczającej stabilności ani przewidywalności. „Konieczne stało się zbudowanie nowego systemu od podstaw, który zagwarantuje samodzielność finansową i stabilizację dochodów jednostek samorządu terytorialnego” – podkreślił Domański. Nowe zasady mają opierać się na lokalnych dochodach podatkowych, co ma przynieść korzyści wszystkim JST.
Według szacunków Ministerstwa Finansów, dochody samorządów wzrosną o 24,8 mld zł już w 2025 roku, natomiast w perspektywie dekady – o ponad 345 mld zł. Projekt ustawy przewiduje, że mniejsze, mniej zamożne jednostki samorządowe będą relatywnie większymi beneficjentami reformy. Samodzielność finansowa JST ma być oparta na dochodach z podatków PIT i CIT, które będą obliczane jako procent dochodów podatników zamieszkałych na terenie danej jednostki, zamiast, jak dotychczas, od podatku należnego JST.
Może Cię zainteresować:
Ustawa JST przyjęta: Więcej pieniędzy dla powiatu i gmin
Wsparcie dla małych samorządów? Obawy opozycji
Podczas debaty nad projektem ustawy przedstawiciele Prawa i Sprawiedliwości wyrazili swoje wątpliwości, czy proponowane zmiany rzeczywiście przyczynią się do wyrównywania szans między bogatszymi i uboższymi regionami. Poseł Henryk Kowalczyk zwrócił uwagę, że mniejsze samorządy, zwłaszcza wiejskie, które mają ograniczoną bazę podatkową, mogą zostać poszkodowane. „Małe samorządy wiejskie mają małą bazę podatkową, szczególnie w zakresie PIT, ponieważ mieszka w nich wielu rolników, którzy płacą podatek rolny” – zaznaczył. Z kolei poseł Zbigniew Kuźmiuk podkreślił, że projekt eliminuje wsparcie inwestycyjne, które w ostatnich latach przynosiło samorządom większe korzyści niż planowane wzrosty dochodów.
PiS zadeklarowało dalsze prace nad projektem, ale podkreśliło konieczność wprowadzenia zmian, które zagwarantują wsparcie dla mniejszych samorządów, zwłaszcza w zakresie inwestycji.
Poparcie opozycji i propozycje poprawek
Proponowane zmiany spotkały się jednak z poparciem klubów opozycyjnych, takich jak Koalicja Obywatelska, Polska 2050 – Trzecia Droga oraz PSL – Trzecia Droga. Poseł Marek Sowa z KO ocenił, że projekt ten daje szansę na stworzenie stabilnego systemu, który uniezależni finanse samorządów od politycznych decyzji rządzących. „Proponowane rozwiązania pozwolą zbudować system gwarantujący samodzielność i stabilizację dochodów JST” – mówił Sowa.
Poseł Bartosz Romowicz z Polski 2050 zapowiedział złożenie poprawki, która zakłada, że tzw. korekta z tytułu zamożności nie będzie miała zastosowania w przypadku JST, na terenie których park narodowy zajmuje ponad 20% powierzchni. Jak argumentował, obecnie korekta zamożności pozbawia takie samorządy większości wpływów z subwencji ekologicznej. Zmiana miałaby także zachęcać samorządowców do zgody na tworzenie parków narodowych.
Może Cię zainteresować:
Wsparcie dla Samorządów: Komisja Wspólna popiera nowelizację ustawy o dochodach JST
Rola subwencji ogólnej i nowe potrzeby finansowe JST
Projekt ustawy wprowadza również zmiany w zakresie subwencji ogólnej. Dotychczasowe zasady zostaną zastąpione nowym pojęciem „potrzeb finansowych JST”, które obejmować będą wyrównanie dochodów, potrzeby oświatowe (w tym edukację przedszkolną), potrzeby rozwojowe (związane z inwestycjami), a także potrzeby ekologiczne i uzupełniające. Dochody JST z PIT i CIT będą stanowiły główne źródło finansowania tych potrzeb, z ograniczonym udziałem subwencji ogólnej.
Ministerstwo Finansów oszacowało, że każda kategoria JST – gminy, miasta, powiaty i województwa – będzie miała określony procentowy udział w dochodach podatników PIT i CIT. Dodatkowo, samorządy będą partycypować w podatku ryczałtowym od przychodów ewidencjonowanych.
Odpowiedź Ministerstwa Finansów
Wiceminister finansów Hanna Majszczyk, odpowiadając na obawy posłów PiS, podkreśliła, że małe gminy, zwłaszcza wiejskie i miejsko-wiejskie, zyskają na reformie ponad 20% dodatkowych dochodów. Zaznaczyła, że wprowadzenie minimalnych progów wzrostu dochodów zabezpieczy sytuację mniejszych JST. „Twierdzenia, że reforma pogorszy sytuację małych gmin, nie mają podstaw” – powiedziała Majszczyk.
Projekt pozytywnie oceniony przez stronę samorządową
Podczas posiedzenia Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu w sierpniu, strona samorządowa pozytywnie zaopiniowała projekt ustawy. Zaproponowane zmiany spotkały się z uznaniem przedstawicieli samorządów, którzy widzą w nich szansę na poprawę stabilności finansowej i większą samodzielność.
