Skrajne ubóstwo to problem społeczny, który dotyka milionów Polaków. Definiowane jest jako sytuacja, w której dochody osoby lub rodziny nie wystarczają na zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych, takich jak żywność, mieszkanie, ubranie czy opieka zdrowotna.
Skala skrajnego ubóstwa w Polsce
Według danych Głównego Urzędu Statystycznego (GUS), granica skrajnego ubóstwa wynosi obecnie około 753,92 zł miesięcznie dla osoby samotnej oraz 670,15 zł na osobę w gospodarstwie wieloosobowym. W 2022 roku w Polsce około 1,8 miliona osób żyło w skrajnym ubóstwie, co stanowi blisko 5% całej populacji. Szczególnie niepokojące jest to, że skrajne ubóstwo dotyka zarówno dzieci, jak i osoby starsze, które stanowią jedną z najbardziej zagrożonych grup społecznych.
Skrajne ubóstwo w powiecie otwockim
Na tle całego kraju, problem skrajnego ubóstwa w powiecie otwockim jest równie poważny. Powiat ten, liczący około 126 tysięcy mieszkańców, zmaga się z trudnościami charakterystycznymi dla mniejszych społeczności. Szacuje się, że około 6300 osób w powiecie żyje w skrajnym ubóstwie, w tym około 1400 dzieci. Są to dane szacunkowe, jednak ukazują skalę wyzwań, przed którymi stoją lokalne władze oraz organizacje społeczne. Problem ten nie dotyczy wyłącznie bezrobotnych – również osoby pracujące na nisko płatnych stanowiskach często zmagają się z trudnościami w zaspokojeniu podstawowych potrzeb.
Konsekwencje skrajnego ubóstwa: społeczne i edukacyjne
Skrajne ubóstwo w powiecie otwockim ma poważne konsekwencje społeczne, zwłaszcza dla dzieci. Dzieci żyjące w ubóstwie często doświadczają głodu, co negatywnie wpływa na ich zdolności edukacyjne oraz zdrowie fizyczne i psychiczne. Utrudniony dostęp do edukacji pogłębia marginalizację tych dzieci, a brak równych szans na zdobycie wykształcenia utrwala cykl ubóstwa, który przechodzi z pokolenia na pokolenie. Wykluczenie społeczne to zjawisko, które pogłębia się wśród najbardziej zagrożonych grup, powodując długotrwałe skutki zarówno dla jednostek, jak i całych społeczności.
Działania rządu i samorządów na rzecz walki z ubóstwem
Walka z ubóstwem to jedno z kluczowych wyzwań zarówno dla rządu, jak i lokalnych samorządów. Na poziomie krajowym, programy takie jak „500+” znacząco wpłynęły na poprawę sytuacji rodzin z dziećmi, zmniejszając wskaźnik ubóstwa wśród najmłodszych. Ośrodek Pomocy Społecznej w powiecie otwockim odgrywa kluczową rolę w realizacji programów socjalnych, oferując wsparcie finansowe, pomoc w zakresie żywności, oraz pomoc doraźną dla najbardziej potrzebujących. Dodatkowo, lokalne inicjatywy, takie jak darmowe posiłki w szkołach czy programy stypendialne, stanowią istotny element walki z ubóstwem.
Zapytaliśmy Janusza Stroińskiego – dyrektora Ośrodka Pomocy Społecznej w Otwocku jakie konkretne działania podejmują w celu zmniejszenia skrajnego ubóstwa w naszym mieście?
W ramach zadań zleconych i własnych bez względu na rodzaj, formę i liczbę świadczeń pieniężnych zostało udzielone wsparcie dla 1025 rodzin z zakresu pomocy społecznej, 418 rodzin otrzymało zasiłki rodzinne wraz z dodatkami, 51 rodzin otrzymało zasiłki rodzinne wraz z dodatkami w oparciu o mechanizm „złotówka za złotówkę”, 96 rodzin otrzymało jednorazową zapomogę z tyt. urodzenia się dziecka, 913 rodziny otrzymały świadczenia opiekuńcze, 81 osób otrzymało świadczenie rodzicielskie, 7 rodzin otrzymało wsparcie pieniężne z tytułu urodzenia dziecka, u którego zdiagnozowano ciężkie i nieodwracalne upośledzenie albo nieuleczalną chorobę zagrażającą jego życiu, 293 osób uprawnionych w 177 rodzinach otrzymało świadczenia z funduszu alimentacyjnego, 226 uczniów otrzymało stypendia i zasiłki szkolne.
Ośrodek Pomocy Społecznej w Otwocku w 2023 roku realizował zadania w zakresie:
1) Pomocy społecznej
a) świadczenia pieniężne – zasiłki stałe, zasiłki okresowe, zasiłki celowe, zasiłki celowe
specjalne, wynagrodzenie dla opiekuna prawnego,
b) świadczenia niepieniężne – sprawienie pogrzebu, posiłek, usługi opiekuńcze,
specjalistyczne usługi opiekuńcze dla osób ze schorzeniami psychicznymi, pobyt
w domu pomocy społecznej,
c) program wieloletni „Posiłek w szkole i w domu”,
d) programy rządowe
e) praca socjalna.
2) Wspierania rodziny i pieczy zastępczej.
3) Przeciwdziałania przemocy w rodzinie, „Zespół Interdyscyplinarny”.
4) Świadczeń rodzinnych
− zasiłki rodzinne wraz z dodatkami,
− świadczenia opiekuńcze,
− świadczenia rodzicielskie,
− jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia się dziecka.
5) Zasiłek dla opiekuna.
6) Fundusz alimentacyjny.
7) Świadczenie wychowawcze, program „Rodzina 500+.
8) Wsparcie dla kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem”.
9) Postępowanie wobec dłużników alimentacyjnych.
10) Składki na ubezpieczenie zdrowotne.
11) Składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe.
12) Pomoc materialna dla uczniów (stypendia szkolne i zasiłki szkolne).
13) Wsparcie i oddziaływanie psychologiczne na rzecz seniorów.
14) Realizacja rządowych programów osłonowych.
15) Realizacja ustawy pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa.
Działania Ośrodka Pomocy Społecznej prowadzone są w odpowiedzi na potrzeby mieszkańców Miasta Otwocka przy wykorzystaniu istniejącego potencjału kadrowego i instytucjonalnego.
Misją Ośrodka jest polepszenie warunków i jakości życia mieszkańców naszego miasta, poprzez zapewnienie potrzebującym odpowiedniej pomocy finansowej, rzeczowej i usługowej oraz zapobieganie wykluczeniu społecznemu. Działania Ośrodka skierowane są na wspieranie rodzin i osób w celu ich usamodzielnienia, dlatego też bardzo ważnym zadaniem pracowników socjalnych Ośrodka jest prowadzenie pracy socjalnej z osobami korzystającymi z pomocy społecznej oraz ich rodzinami przy współpracy z asystentami rodziny.
Czy istnieją specjalne programy wsparcia dla dzieci żyjących w skrajnym ubóstwie w Otwocku?
Wieloletni program wspierania finansowego gmin w zakresie dożywiania „Posiłek w szkole i w domu”, który zakłada ograniczenie zjawiska niedożywienia dzieci i młodzieży z rodzin o niskich dochodach lub znajdujących się w trudnej sytuacji. Program realizowany jest w formie:
1) posiłku dla uczniów w szkole/przedszkolu oraz dla osób dorosłych w punkcie gastronomicznym.
2) świadczenia pieniężnego na zakup posiłku lub żywności albo świadczenia rzeczowego.
Przewiduje się także przyznawanie pomocy rzeczowej w drodze decyzji administracyjnej, w szczególności poprzez zakup:
1) leków,
2) odzieży, obuwia,
3) sprzętu i artykułów niezbędnych do prowadzenia gospodarstwa,
4) sprzętu i artykułów do przeprowadzania niezbędnych napraw i remontów w gospodarstwie
domowym,
5) opału z transportem do miejsca zamieszkania.
W ramach Programu rozdysponowano w 2023r.14,425 ton węgla dla najbardziej potrzebujących rodzin. Świadczenia pomocy materialnej o charakterze socjalnym – stypendia szkolne, zasiłki szkolne.
- Łączna kwota świadczenia z Funduszu Pomocy dla obywateli Ukrainy wyniosła 8.035,00zł
Jak OPS ocenia skuteczność programów socjalnych, takich jak 500+ (800+), w walce z ubóstwem na terenie powiatu otwockiego?
Ośrodek Pomocy Społecznej w Otwocku obserwuje sukcesywny spadek rodzin wymagających wsparcia w 2016 było 1200 rodzin którym udzielono świadczeń z pomocy społecznej a w ostatnim roku 2023 było 1025 rodzin, spadek o 15%. Niewątpliwie największy wpływ na sytuację finansową rodzin maja programy społeczne jak również programy osłonowe. Istotnym czynnikiem jest również zmiana na rynku pracy oraz dynamiczny wzrost płacy minimalnej. Wskaźnik bezrobocia w powiecie otwockim w czerwcu 2024r. wyniósł 3,30% (dane GUS). W roku 2016 – grudzień- stopa bezrobocia w powiecie otwockim wynosiła 6%, spadek osób bezrobotnych jest znaczny prawie 50%.
Jakie są najczęstsze przyczyny ubóstwa w powiecie otwockim według Państwa obserwacji?
Ubóstwo spowodowane jest wieloma czynnikami. Niektóre z nich są związane z cechami poszczególnych jednostek – stanem zdrowia, uzależnieniami, poziomem wykształcenia i kwalifikacji, sytuacją rodzinną itp., inne natomiast nie zależą od konkretnych ludzi i ich działań (np. restrukturyzacja przedsiębiorstwa). Najczęstszym powodem ubóstwa w Otwocku jest niepełnosprawność, długotrwała choroba, bezrobocie powiązane z uzależnieniem od alkoholu.
Czy są planowane nowe inicjatywy lub programy mające na celu walkę z rosnącymi kosztami życia, które bezpośrednio wpływają na wzrost skrajnego ubóstwa w regionie?
Do powyższych planów należy zaliczyć:
1) Aplikowanie o dotacje celowe w ramach programów rządowych z Solidarnościowego Funduszu Wsparcia Osób Niepełnosprawnych oraz Funduszy celowych:
a) Program „Korpus Wsparcia Seniora” edycja 2024, który ma na celu zapewnienie usługi wsparcia na rzecz seniorów w wieku 65 lat i więcej przez świadczenie usług wynikających z rozeznanych potrzeb na terenie gminy.
b) „Opieka wytchnieniowa” – edycja 2024.
Program kierowany jest do dzieci z orzeczeniem o niepełnosprawności oraz osób ze znacznym stopniem niepełnosprawności, których członkowie rodzin lub opiekunowie sprawujący bezpośrednią opiekę, wymagają wsparcia w postaci doraźnej, krótkotrwałej przerwy w sprawowaniu opieki oraz podniesienia swoich umiejętności i wiedzy w zakresie opieki na tym osobami. c) “Asystent osobisty osoby niepełnosprawnej” – edycja 2024.
Celem Programu jest wprowadzenie usługi asystenta jako formy ogólnodostępnego wsparcia dla osób niepełnosprawnych posiadających orzeczenie o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności.
2) Realizacja programów rządowych mających na celu poprawę dostępności do usług:
a) Świadczenie usług opiekuńczych, w tym specjalistycznych usług opiekuńczych w ramach programu „Opieka 75+” – edycja 2024 dla osób w wieku 75 lat i więcej. Strategicznym celem programu jest poprawa dostępności do usług opiekuńczych, w tym specjalistycznych usług opiekuńczych zarówno dla osób samotnych, jak również pozostających w rodzinach będących w wieku 75 lat i więcej.
b) Program Asystent rodziny i koordynator rodzinnej pieczy zastępczej.
Program jest adresowany do jednostek samorządu terytorialnego szczebla gminnego i powiatowego, których obowiązkiem jest realizacja zadań wynikających z ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej oraz ustawy o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „ Za życiem”.
c) Program “Posiłek w szkole i w domu” skierowany jest zarówno do dzieci, uczniów, jak i osób starszych.
3) Przygotowanie oceny zasobów pomocy społecznej za rok 2023 w oparciu o analizę lokalnej sytuacji społecznej i demograficznej.
4) Rozwijanie pomocy na rzecz seniorów i osób niepełnosprawnych.
5) Stworzenie spójnego, interdyscyplinarnego systemu pomocy rodzinie w sytuacji, gdy ma ona trudności w prawidłowym wypełnianiu swoich funkcji. Działania podejmowane w ramach tego systemu powinny zapewnić rodzinie taką pomoc, aby w efekcie wyeliminowane zostało zagrożenie zabrania dziecka z rodziny biologicznej lub zapewniony został szybki do niej powrót tych dzieci, które z uwagi na ich dobro okresowo musiały zostać umieszczone w instytucjach pieczy zastępczej.
6) Realizacja rządowych programów osłonowych.
Sprawozdanie z działalności Ośrodka Pomocy Społecznej w Otwocku – link
Prognozy i wyzwania przyszłości
Mimo wprowadzanych programów wsparcia, problem skrajnego ubóstwa w Polsce, w tym w powiecie otwockim, nadal stanowi poważne wyzwanie. Wysoka inflacja oraz rosnące koszty życia sprawiają, że coraz więcej osób może znaleźć się na granicy ubóstwa. Aby skutecznie przeciwdziałać temu problemowi, konieczne są dalsze działania – zarówno w zakresie kontynuacji istniejących programów, jak i wprowadzania nowych form wsparcia. Kluczowe będzie również zintensyfikowanie inwestycji w edukację i poprawę dostępności mieszkań komunalnych, które mogą stać się fundamentem trwałego rozwiązania problemu ubóstwa.
Czytaj także:
Program MEN: Dostęp do środków higieny menstruacyjnej w każdej szkole
