Minister Sprawiedliwości Adam Bodnar przedstawił propozycje dotyczące reformy instytucji ławnika sądowego, które mają na celu jej większe rozpropagowanie i wzmocnienie roli. Wśród pomysłów znalazły się większe stawki za orzekanie, szerszy zakres spraw z udziałem ławników oraz wyłanianie ławników w czasie wyborów samorządowych.
Obecna sytuacja
W trakcie konferencji prasowej minister Bodnar zauważył, że często dyskutuje się o reformach systemu prawnego, jednak nie docenia się istniejącej instytucji ławnika, która została wprowadzona do polskiej konstytucji. Obecnie liczba ławników jest znacznie mniejsza niż kilkanaście lat temu. W latach 2000-2003 było ich 44 372, w latach 2012–2015 liczba ta spadła do 13 933, a obecnie na lata 2024–2027 jest ich zaledwie 6 075. W samej Warszawie brakuje około 200 ławników.
Udział Ławników w procesach sądowych
Ławnicy orzekają wspólnie z sędziami i asesorami sądowymi w sprawach rodzinnych i karnych. Jednak z czasem przepisy procedur karnej i cywilnej były modyfikowane, co ograniczyło ich udział w postępowaniach. Minister Bodnar zauważył, że im mniej było spraw, w których ławnicy mogli orzekać, tym mniejsza była potrzeba ich udziału w wymiarze sprawiedliwości.
Demografia Ławników
Tylko 3% ławników to osoby poniżej 35. roku życia, 70% z nich zostało wybranych ponownie na kolejną kadencję, a 80% to kobiety. Niestety, aż 55% Polaków nie jest świadomych, że ławnik ma równe prawa z sędzią i asesorem.
Poszerzenie zakresu spraw i wyższe stawki
Minister Bodnar podkreślił potrzebę zastanowienia się nad poszerzeniem zakresu spraw, w których ławnicy powinni orzekać. Przykładem mogą być procesy o zadośćuczynienia w sądach okręgowych. „Musimy się zastanowić, jak wzmocnić instytucję ławnika, aby dla obywateli było to największe zaszczyt obywatelski” – powiedział Bodnar.
Rekompensaty za orzekanie
Jarosław Gwizdak, adwokat i były sędzia, zaproponował podniesienie stawki rekompensaty za orzekanie oraz liczby dni orzeczniczych. Obecna rekompensata wynosi 187 zł, co stanowi 2,64% bazowego wynagrodzenia sędziego. Gwizdak podkreślił, że warto te kwoty zwiększyć w racjonalnych granicach, aby ławnicy otrzymywali godziwą rekompensatę za pełnienie zaszczytnej funkcji.
Plany legislacyjne
Minister Bodnar zapowiedział zmiany legislacyjne dotyczące rekompensat, które mają być wprowadzone w drugiej połowie roku. „Coś w rodzaju porządnej, przyzwoitej diety za ten dzień orzekania” – dodał minister.
Inne propozycje
W planach Ministerstwa Sprawiedliwości znajduje się także dopuszczenie przedstawicieli ławników do organów sądów z głosem doradczym oraz możliwość bezpośredniego wyboru ławników podczas wyborów samorządowych. Obecnie ławników wybierają radni gminy w tajnym głosowaniu.
Uproszczenie procesu i edukacja
Ministerstwo planuje uprościć formularze zgłoszeniowe, opracować prosty językowo poradnik dla ławników, organizować szkolenia prowadzone nie tylko przez sędziów oraz zajęcia edukacyjne w szkołach. Powstanie również „Drużyna ławników”, która będzie doradzać Ministerstwu Sprawiedliwości.
