Fundacja Batorego w swoim raporcie “Samorząd bardziej obywatelski” sugeruje powiązanie prawa do diety radnych z obowiązkiem ukończenia szkolenia z zakresu podstaw prawa samorządowego, które miałoby zakończyć się egzaminem. Celem tych zmian jest wzmocnienie roli radnych w lokalnych samorządach.
Adam Gendźwiłł z Fundacji Batorego przedstawił w dokumencie zestaw rekomendacji legislacyjnych i dobrych praktyk, które miałyby poprawić funkcjonowanie samorządów. Zwraca uwagę na problem koncentracji władzy w rękach organów wykonawczych, co osłabia pozycję radnych jako reprezentantów mieszkańców. “Prezydencjalizacja ustroju lokalnego znacznie osłabiła rolę radnych, utrudniając także kontrolę nad działaniami burmistrzów. Kluczowe byłoby podniesienie kompetencji radnych, aby lepiej pełnili swoje mandaty” – podkreśla Gendźwiłł w rozmowie z PAP.
Zwiększenie wymagań wobec radnych, zarówno kandydatów, jak i obecnych członków rady, mogłoby wzmocnić ich pozycję i uczynić ich bardziej efektywnymi reprezentantami mieszkańców. Gendźwiłł sugeruje, że szkolenia mogłyby być organizowane przez Komisję Wspólną Rządu i Samorządu Terytorialnego lub przez takie instytucje jak zreformowany Narodowy Instytut Samorządu Terytorialnego (NIST) czy Krajowa Szkoła Administracji Publicznej (KSAP).
Dodatkowo, Gendźwiłł zaleca, aby radni, zwłaszcza ci sprzeciwiający się działaniom organów wykonawczych, mieli możliwość zamawiania niezależnych opinii prawnych, co zwiększyłoby ich zdolność do efektywnej kontroli, np. nad budżetem. Postuluje też, by kluczowe decyzje kadrowe dotyczące personelu wspierającego radę wymagały zgody przewodniczącego rady.
W dokumencie znajdują się również propozycje dotyczące większej roli radnych w zarządzaniu niektórymi aspektami gminy, takimi jak zwolnienia podatkowe czy zarządzanie mieniem, które miałyby być podejmowane kolegialnie przez odpowiedni komitet rady, a nie przez burmistrza. W przypadku wygaśnięcia mandatu burmistrza, rada miałaby prawo tymczasowo wskazać jego zastępcę do czasu wyboru nowego.
Publikacja “Samorząd bardziej obywatelski” zawiera również inne sugestie zmian, takie jak rozwój jednostek pomocniczych, budżetów obywatelskich czy cyfryzacja procedur partycypacyjnych.
